Jak chronić naszą skórę przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym ? Czyli wszystko o wpływie UV, ochronie, filtrach i opalaniu

Jako, że za oknem pięknie świeci słoneczko i już niedługo zbliża się okres wakacji, pomyślałam, ze to będzie bardzo dobry temat. Dzisiaj będzie bardzo długa notka , ale mam nadzieję, że czegoś ciekawego się z niego dowiecie :)

Jednym z czynników mających ogromny wpływ na skórę jest promieniowanie słoneczne. Promieniowanie słoneczne to wiązka fal elektromagnetycznych o różnej długości.

Spośród fal promieniowania słonecznego do Ziemi docierają promienie podczerwone, widzialne i większa część promieniowania ultrafioletowego. Pozostałe są w całości zatrzymywane przez górne warstwy atmosfery, m.in warstwę ozonową.

Większa część promieniowania docierającego do ziemi to promieniowanie podczerwone (IR), które powoduje rozgrzanie tkanek na skutek rozszerzenia naczyń krwionośnych. Nadmierna ekspozycja na IR może wywołać udar słoneczny.

Zaledwie 5 promieniowania słonecznego to promieniowanie ultrafioletowe, UV, w skład którego wchodzą:

• UVA (320-400 nm)
• UVB (290-320 nm)
• UVC (200-290 nm)

Głównym źródłem promieniowanie UV jest słońce

UVC 

• charakteryzuje się najkrótszą falą
• w całości pochłaniane przez warstwę ozonową atmosfery i w zasadzie nie powinno docierać do powierzchni Ziemi. Uważa się jednak, że wskutek istniejących ubytków w warstwie ozonowej, może docierać pewna ilość promieniowania 
• UVC w całości zostaje pochłonięte przez warstwę rogową naskórka
• działanie bakteriobójcze i rumieniotwórcze
• stosowane w lampach do dezynfekcji pomieszczeń 

UVB

• jest odpowiedzialne za powstawanie rumienia i oparzeń słonecznych
• powoduje pigmentację, czyli efekt opalonej skóry (opalenizna właściwa)
• ma mniejszą sługość fali niż UVA, wnikają w naskórek 
• niszczy komórki warstwy rozrodczej naskórka, przyczyniając się do zmian nowotworowych 
• 
  

UVA

• wnika najgłębiej, aż do partii dolnych skóry właściwej
• ma działanie destrukcyjne na włókna kolagenowe i elastyczne 
• nie powoduje powstawania rumienia i poparzeń
• powoduje pigmentację skóry, czyli opaleniznę (opalenizna wczesna)
• jest odpowiedzialne za fotostarzenie się skóry, odczyny fotoalergiczne, nowotwory skóry
• natężenie UVA jest takie same przez cały dzień, niezależnie od pory roku i pogody
• przenika przez chmury i szyby
• promienie UVA są emitowane przez lampy używane w solariach 

Oddziałujące na organizm człowieka promieniowanie ultrafioletowe powoduje obniżenie reakcji odpornościowych ustroju, przyczyniając się do zwiększenia podatności na infekcje oraz choroby i podłożu nowotworowym.

Promieniowanie ultrafioletowe jest odpowiedzialne za pojawienie się zjawiska zwanego elastozą słoneczną. W wyniku działania wolnych rodników wytwarzanych przez UV (zwłaszcza UVA) dochodzi do nagromadzenia się nieprawidłowo zbudowanej elastyny. Uszkodzone białko nie ma już tak dobrych właściwości elastycznych, co powoduje zwiotczenie skóry.

Rumień- jest pierwszym efektem nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, szczególnie UVB
Reakcja rumieniowa zależy od rozszerzenia naczyń oraz nasilenia ukrwienia skóry. Najczęściej nasilenie rumienia pojawia się po 12-14 godzinach po ekspozycji.

Opalenizna- ściemnienie barwy skóry w wyniku ekspozycji na promieniowanie UV, jest jednym z mechanizmów, mających na celu przeciwdziałanie uszkodzeniom wywoływanym przez UV. Zabarwienie skóry zależy od ilości wytworzonego barwnika skóry zwanego melaniną.

Wyróżniamy dwa rodzaje pigmentacji:

• bezpośrednią- pojawia się po nasłonecznieniu, zanika po kilku sekundach lub minutach.W wyniku długotrwałej dawki promieniowania UV efekt ten może utrzymać się do 24h. Ten rodzaj opalenizny powstaje  na skutek fotooksydacji obecnej w skórze melaniny.
• opóźniona (opalenizna właściwa)- powstaje po 72h po ekspozycji na UVA i UVB. Jest wynikiem zwiększenia liczby melanocytów, ich powiększenia oraz wzrostem syntezy melaniny.  

Obrona skóry przed działaniem promieniowania ultrafioletowego 

Promieniowanie UV ma szkodliwy wpływ na tkanki. Częsta ekspozycja skóry na działanie słońca oraz nadużywanie solarium skutkuje licznymi uszkodzeniami natury estetycznej, jak: przebarwienia, zmarszczki, utrata elastyczności. Może także dojść do znacznie groźniejszych dla zdrowia zmian typu nowotworowego. Głównym nowotworem wywoływanym przez działanie promieniowanie ultrafioletowego jest czerniak złośliwy, jeden z najgroźniejszych nowotworów.

Skóra wyposażona jest w mechanizmy ochronne ograniczające szkodliwy wpływ promieniowania ultrafioletowego:

• wytwarzanie melaniny- barwnika, który pochłania promienie i nie pozwala im wniknąć do głębszych warstw skóry, czego efektem jest uzyskiwany po kąpieli efekt opalenizny
• pogrubienie warstwy rogowej naskórka- nagromadzone w warstwie rogowej korneocyty stanowią barierę utrudniającą przenikanie promieni

Zgrubienie wartwy rogowej naskórka powstaje po ekspozycji skóry na promieniowanie UVB, powoduje zgrubienie warstwy rogowej naskórka w celu zablokowania dalszego działania na skórę. Maksymalne zgrubienie następuje po 2-3 tygodniach, a zmiany te utrzymują się przez wiele tygodni, zanikają po miesiącach.

Substancje fotouczulające

Reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne

Niektóre substancje zawarte w kosmetykach mogą uwrażliwiać skórę na działanie promieni UV. Podawane doustnie lub aplikowane na skórę wystawioną na działanie światła słonecznego powodują pojawienie się odczynu fototoksycznego. Objawia się on zaczerwienieniem , obrzękiem oraz uczuciem pieczenia. Mogą też występować pęcherze. Po ustąpieniu odczynu pozostaje brunatne przebarwienie. 

Substancje uwrażliwiające skórę na działanie światła:

• składniki niektórych wyciągów roślinnych (np. dziurawca, arcydzięgiela, kopru)
• olejki eteryczne (np. bergamotowy)
• składniki antybiotyków zawierających psoraleny, leków uspokajających, leków hormonalnych, preparatów przeciwgrzybiczych

Substancje światłoczułe są często składnikiem perfum, dlatego nie zaleca się stosowania tych kosmetyków przed planowanym opalaniem.

Reakcja fototoksyczna- występuje u każdej osoby poddanej jednocześnie działaniu promieniowania UV i czynnika drażniącego. Zmiany przypominają oparzenia słoneczne, występuje rumień oraz pęcherze w miescu, w którym zadziałała substancja fototoksyczna oraz promieniowanie UV. Zmiany ustępują po usunięciu czynników wywołujących.

Odczyn fotoalergiczny-  są związane z nadwrażliwością inicjowana przez swoistą reakcję immunologiczną na substancje, w których powstaniu lub aktywacji bierze udział promieniowanie. Odczyny fotoalergiczne objawiają się wypryskiem, któremu towarzyszy świąd. Mogą pojawić się grudki, pęcherzyki lub pęcherze. Zmiany te dotyczą części ciała eksponowanych na promieniowanie słoneczne, w których zastosowano fotoalergen.

Immunosupresja- promieniowanie UV hamuje funkcje układu immunologicznego (odpornościowego) co w efekcie powoduje wzrost wrażliwości na różnego typu infekcje i obniżenie efektywności  układu immunologicznego w zwalczaniu nowotworów, które mogą powstać w skórze w wyniku mutacji wywołanych promieniowaniem UV. 

Ekspozycja na prom. UV uaktywnia niektóre infekcje wirusowe (np. opryszczka), pasożytnicze (np. malaria), bakteryjne (np. zakażenie Mycobacterium bovis), grzybicze (np. Candida)

Kancerogeneza- czyli powstanie nowotwora, jest procesem wieloetapowym, przebiega od początku ekspozycji na kancerogen aż do zezłośliwienia się nowotworów. Promieniowanie UV jest jednym z fizycznych czynników rakotwórczych, przyczynia się do tworzenia wolnych rodników, które odpowiadają za zniszczenia DNA komórek organizmu. Promieniowanie to zwiększa częstotliwość występowania raka podstawnokomórkowego, raka płaskonabłonkowego skóry oraz czerniaka. 

Fototypy

Wyróżniamy 6 fototypów różniących się karnacją, kolorem włosów oraz wrażliwością na działanie promieniowania słonecznego.

Czas, w którym skóra może być wystawiona na działanie promieniowania słonecznego bez ryzyka poparzenia, jest sprawą indywidualną. jednak w obrębie poszczególnych fototypów kształtuje się podobnie.

• fototyp I - ok. 5-10 minut
• fototyp II - ok. 10-20 minut
• fototyp III - ok. 20-30 minut
• fototyp IV - ok. 45 minut

Wśród przedstawicieli fototypów V i VI ryzyko poparzenia nie występuje.

Zasady ochrony skóry przed UV:

• unikać między 11 a 15 nasłonecznienia 
• chronić głowę
• stosować kosmetyki z filtrami
• chronić oczy i usta
• nakładać kosmetyki z filtrem minimum 30 minut przed wyjściem
• nakładać kosmetyki z filtrem co ok 2h oraz po każdej kąpieli
• nie nadużywać UV
• unikać oparzeń
• opalać się stopniowo
• zakrywać znamiona
• uważać podczas stosowania leków
• zdjąć biżuterię
• nie perfumować się
• po opalaniu nawilżać skórę

Filtry Przeciwsłoneczne

Do ochrony skóry przed niekorzystnym działaniem promieni UV stosuje się preparaty kosmetyczne zawierające filtry przeciwsłoneczne. Filtry mają zdolność odbijania bądź pochłaniania promieni, uniemożliwiając im wnikanie w skórę.

Wyróżniamy dwa rodzaje filtrów:

• Filtry fizyczne (zwane blokerami)-  związki nieprzepuszczające promieniowania ultrafioletowego. Zaletą filtrów fizycznych jest to, że nie wnikają w skórę, tylko pozostają na jej powierzchni, jednocześnie czyni je to mało odpornymi na ścieranie
• Filtry chemiczne- absorbujące( pochłaniające) promieniowanie. Filtry chemiczne- z uwagi na to, że absorbują energię świetlną- mogą rozgrzewać skórę, dlatego polecane są dla osób o skórze wrażliwej i naczyniowej.

Dobry krem z filtrem przeciwsłonecznym powinien chronić przed promieniowaniem UVA i UVB oraz być fotostabilny. 

Fotostabilność filtrów- nie ulega rozkładowi pod wpływem słońca

Po czym poznać, że kosmetyk chroni przed słońcem ?

Niestety, nie można ufać firmom kosmetycznym i należy samemu sprawdzać skład kosmetyku , czy aby na pewno zawiera odpowiedni filtry.

Najlepsze filtry przeciwsłoneczne to:

- Tinosorb M (methylene bis- benzotriazolyl tetramethylbutylphenol)
- Tinosorb S (bis-ethylhexyloxyphenol methoxyphenyl triazine)
- Mexoryl XL (drometriloze trisiloxane), tylko w kosmetykach koncernu L'Oreal
- Mexoryl SX (terephthalidene dicamphor sulfonic acid), tylko w kosmetykach koncernu L'Oreal
- Uvinul A Plus (diethylamino hydroxybenzoyl hexyl benzoate)
- Neo Heliopan AP (disodium phenyl dibenzimidazole tetrasulfonate)

Najbardziej poleca się mieszanki kilku dobrych filtrów chemicznych z filtrami mineralnymi: zinc oxide (tlenek cynku) i titanium dioxide (dwutlenek tytanu).

Możemy przyjąć, że skutecznie chronią kosmetyki z serii słonecznych marek:

A-Derma, Avene, Bioderma, Collistar, Deborah, Dermedic Sunbrella, Ducray, Eisenberg, Eucerin, Evaux, Garnier, Ikea, Iwostin Solecrin, IVR, Klorane, Lancaster, Lancome, La Roche Posay, Lierac, L’Oreal, Mustela, Nivea, Polaar, Rilastil, Sanosan, Sephora, Soraya, Spirig Daylong, SVR, Synchroline, Thalgo, Uriage, Vichy, Yves Rocher.

Za fotostarzenie, czyli starzenie się skóry pod wpływem światła słonecznego, odpowiadają wolne rodniki. Są to bardzo reaktywne cząsteczki, które oddziałują na skórę, powodują jej uszkodzenie, a w konsekwencji jej uszkodzenie, a w konsekwencji utratę jędrności, napięcia oraz powstanie zmarszczek.

Do preparatów ochronnych dodaje się więc, także składniki tzw antyutleniacze (składniki wychwytujące wolne rodniki). Należą do nich m.in witamina E, wit. C, beta-karoten, flawonoidy.  

Miarą ochrony przeciwsłonecznej jest tzw. współczynnik SPF, nazywany również współczynnikiem protekcji. Określa on czas (bezpieczny), w którym skóra może być wystawiona na działanie słońca bez ryzyka wystąpienia poparzenia. Im wyższa zawartość SPF, tym silniejsza ochrona preparatu.

Współczynnik SPF określa stosunek czasu, w którym skóra zabezpieczona filtrem może być wystawiona na działanie UV bez ryzyka poparzenia, do czasu, w którym skóra bez zabezpieczenia może być poddawana promieniowaniu UV bez ryzyka poparzenia.

W miarę działania promieniowania UV filtry tracą swoje właściwości ochronne, dlatego preparaty przeciwsłoneczne powinny być nanoszone na skórę co 1-2 godziny. Znaczenie ma także ilość preparatu. Przyjmuje się, że do właściwej ochrony nie może być ona mniejsza niż 2mg/cm3 skóry, co daje w praktyce minimum pół łyżeczki na każdą z następujących okolic ciała: twarz i szyja , kończyna górna prawa i lewa, . Większe powierzchnie skóry, jak plecy, klatka piersiowa, kończyna dolna lewa i prawa, wymagają zastosowania minimum 1 łyżki stołowej preparatu na każda z nich.

Preparat ochronny należy nakładać na powierzchnię skóry minimum 30 minut przed ekspozycją na słońce.

Dla poszczególnych fototypów zaleca się preparaty przeciwsłoneczne o następujących właściwościach SPF:

• fototyp I- SPF 30 na pierwsze dni opalania, SPF 25 na kolejne dni opalania
• fototyp II- SPF 25 na pierwsze dni opalania, SPF 20 na kolejne dni opalania
• fototyp III- SPF 15 na pierwsze dni opalania, SPF 6 na kolejne dni opalania
• fototyp IV- SPF 10 na pierwsze dni opalania, SPF 6 na kolejne dni opalania

Produkt SPF 2 blokuje 50% promieniowania, SPF 15- 93,3%, SPF 30- 96,7% a SPF 50- 98% promieniowania.

Skóra dzieci jest mniej odporna na działanie promieniowania UV ze względu na słabsza niż u dorosłych zdolność do produkcji pigmentu, co czyni ja bardziej podatną na poparzenia słoneczne. Zaleca się, aby w zależności od wieku dziecka stosować preparaty ochronne o następujących wartościach współczynnika protekcji:

• 0-6 miesięcy- całkowity zakaz przebywania na słońcu
• 7-12 miesięcy- SPF 50+
• 1-3 lat- SPF większy niż 40

Zagrożenia związane z ekspozycją na  promieniowanie UV:

• oparzenia słoneczne- ostry odczyn rumieniowy wywoływany przez promieniowanie UVB. Do jego powstanie dochodzi, gdy wartość minimalnej dawki rumieniowej zostanie przekroczona.
• fotostarzenie się skóry-  jest powodowane w głównej mierze przez promieniowanie UVA
• brodawki łojotokowe- zmiany występują najczęściej na tułowiu, twarzy, szyi oraz w obrębie górnych części ramion i nóg. Początkowo są małe, ostro odgraniczone od otoczenia, plamy koloru jasnobrązowego lub przypominającego kolor skóry. Z czasem zmiany te stają się wyraziste o brodawkowatej powierzchni

Solarium

• Światło emitowane przez łóżka opalające różni się od światła słonecznego. Łóżka opalające emitują głównie promieniowanie UVA z niewielką dawką UVB.
• UVA nie powoduje rumienia, wyjątkowo po ekspozycji w solarium zaróżowienie może wystąpić u osób z bardzo jasną karnacją lub u osób przyjmujących preparaty fototoksyczne.  
• Na skutek braku podczerwieni, nie ma możliwości powstania udaru, jak po nasłonecznieniu.
• Już po pierwszej ekspozycji w solarium skóra się przyciemnia, na skutek uwolnienia melaniny- tzw. opalenizna bezpośrednia, utrzymująca się krócej niż po ekspozycji słonecznej.
• Solarium nasila istniejące przebarwienia, może wywołać również odczyny fototoksyczne
• UVA dociera do skóry właściwej i uszkadza włókna kolagenowe i sprężyste, szybciej pojawiają się zmarszczki
• Silna dawka UVA, jakie emitują solaria podczas opalania, wywołuje w skórze wiele szkodliwych skutków ubocznych prowadząccych do fotostarzenia, a często także chorób skóry 
• UVA zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka
• Solaria nie znajdują zastosowania w terapii depresji jesienno-zimowej, ponieważ łóżka opalające nie emitują promieniowania widzialnego 

Efektem działania UVA jest:

• uszkodzenia kolagenu i elastyny, co powoduje utratę napięcia i elastyczności skóry oraz powstawanie zmarszczek
• powstawanie przebarwień oraz przyciemnienie przebarwień już istniejących
• wysuszenie i łuszczenie się naskórka
• zwiększenie podatności skóry na powstawanie alergii
• zwiększona podatność na rozwój nowotworów, zwłaszcza czerniaka złośliwego

Z uwagi na szkodliwość działania światła solarycznego Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowała wytyczne co do stosowania łóżek opalających. Według WHO korzystania z solarium nie zaleca się osobom:

• poniżej 18 roku życia
• z fototypem I i II
• z licznymi znamionami barwnikowymi
• z licznymi piegami
• u których wcześniej wystąpiły poparzenia słoneczne
• przyjmującym leki fotouczulające
• bezpośrednio po zastosowaniu kosmetyku o działaniu uwrażliwiającym skórę na światło UV

Tanoreksja- "nałogowe" korzystanie z solarium 

Przed rozpoczęciem seansu opalania zaleca się:

• usunąć makijaż
• zdjąć biżuterię
• zabezpieczyć oczy okularami przeznaczonymi do stosowania w solarium (zamknięcie oczu nie chroni oczu)
• zakryć znamiona barwnikowe
• używać wyłącznie kosmetyków przeznaczonych do stosowania w solarium
• nie używać perfum
• nie opalać się dłużej niż 10 minut podczas jednego seansu

Należy rezygnować z opalania w przypadku:

• jasnej karnacji i licznych piegów
• ciąża
• krwawienia menstruacyjnego 
• przyjmowania leków antykoncepcyjnych- naświetlenie UV może obniżyć działanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, a osoby te są bardziej podatne na przebarwiania skóry
•  schorzeń tarczycy
• trądziku- należy skonsultować z lekarzem
• występowania w obrębie skóry licznych rozsianych znamion i brodawek
• przyjmowania antybiotyków, środków odwadniających, psychofarmaceutyków, leków przeciwbólowych
• cukrzycy
• występowania nowotworów skóry w obciążeniu dziedzicznym
• nadciśnienia tętniczego, miażdżycy lub innych chorób krążenia 

Środki przyspieszające opalanie

Dzięki zastosowaniu substancji biorących udział w reakcjach procesu melanogenezy możliwe jest pobudzenie wytwarzania barwnika w skórze i osiągnięcie szybszego efektu opalenizny.

Substancje przyspieszające opalanie stosowane w kosmetykach:

• tyrozyna- jest podstawowym substratem w reakcjach chemicznych związanych z melanogenezą, bez którego proces nie może się odbyć
• pochodne tyrozyny- są przekształcane w skórze do tyrozyny (jabłczan tyrozyny, tyrozynian glukozy)
• DOPA( dihydroksyfenyloalaniana)- stosowana w kosmetykach w postaci fosforanów, ze względu na swą nietrwałość, ma wpływ na zwiększenie receptorów dla melanotroponiny- hormonu, który pobudza wytwarzanie pigmentu

Samoopalacze

Ich działanie nie powoduje wytwarzania melaniny, a więc także opalenizny. Składniki aktywne samoopalaczy wiążą się natomiast z keratyną warstwy rogowej naskórka i w wyniku tej reakcji po kilku godzinach pojawia się brązowe zabarwienie. Zabarwienie jest powierzchowne i ustępuje po ok 6 dniach.

Najczęściej występujące w samoopalaczach składniki odpowiedzialne za zabarwienie naskórka to: dihydroaceton (DHA), erytruloza, juglon, lawson.

Kolor skóry po zastosowaniu samoopalaczy nie jest jednolity , bywa zwykle ciemniejszy w okolicach ciała, w których jest mocniej zrogowaciała np. na łokciach, kolanach. Przyczyną tego jest większa zawartość keratyny w tych miejscach, a więc większa absorpcja barwnika. 

Stosowanie samoopalaczy przed planowaną kąpielą słoneczną . Jak wskazują badania, dihydroaceton w kontakcie z promieniowaniem słonecznym wykazuje działanie rakotwórcze !

PS. Ten post miał się ukazać rano o 10:30, ustawiłam automatyczną publikację, ale niestety się nie opublikowało :( No niestety...

główne źródło: Kosmetologia Podstawy- M. Kaniewska